Sırbistan’da hukuk düzeni nasıldır? Haklarımız korunuyor mu?

Pazar bakir olup yüksek potansiyel ifade edebilir ama öncelikli olan buradaki yatırımlarımızın korunmasıdır.  Bu çerçevede bakmak  gerekir.

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları

Fikri ve sınai mülkiyet haklarının korunması ile ilgili olan yasal çerçeve son yıllarda hızla gelişmiştir. Sırbistan DTÖ’nun TRIPs anlaşmasına uygun olarak yasalarını revize etmiştir. Ülkede fikri ve sınai haklar ile ilgili olarak 7 yasa bulunmaktadır. Bunlar;

  • Telif ve İlgili Haklar Yasası
  • Patent Yasası
  • Coğrafik İşaretler Yasası
  • Ticari Marka Yasası
  • Endüstriyel Tasarım Yasal Koruma Yasası
  • Entegre Devrelerin Topografyasının Korunması Yasası
  • Coğrafi İşaretler Yasası

Hükümet yukarıdaki yasaları uygulamak ile yükümlüdür fakat yasaların icrasının zayıf olması nedeniyle koruma yetersiz kalmaktadır. CD, DVD, yazılım, giyim, mobil telefon ve aksesuarlarının korsan satışı oldukça yaygındır.

Yasalar giderek artan şekilde gümrüklerde, emniyette ve yargıda uygulamaya başlanmaktadır. Orta vadede hakların korunmasının daha da güçlendirilmesi beklenmektedir.

Sırbistan Yabancı Yatırımcılar Kanunu

Sırbistan son on yılda 22 milyar doların üzerinde yabancı yatırım çekmiştir. Bu ülkeye önemli yatırım yapan bazı firmalar Fiat, Microsoft, Telenor, Coca-Cola, Gazprom, Michelin, Reiffeisen ve Intesa Saopaolo’dur. Sırbistan, yabancı yatırımları garanti altına alan hukuksal ve yasal düzenlemeleri zamanında yapmıştır. Yürürlükte olan Yabancı Yatırımcılar Kanunu, daha önceki kısıtlamaları kaldırmış ve uygulama alanı genişletilmiştir. Bu yasa sayesinde gümrüksüz ithalatın yapılmasına olanak vermiş, kar paylarının transferine izin verilmiş, kamulaştırmaya karşı devlet garantisi sağlanmıştır.

Sırbistan Hükümeti, 2009 yılında bu konudaki düzenlemelere radikal çözümler getirmiş, gereksiz veya modası geçmiş düzenlemeleri kaldırmıştır. 2011 yılı itibari ile 350’den fazla yeni yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bu yasal düzenlemeler sayesinde de 160 milyon dolardan fazla tasarruf sağlanmıştır.

Hükümet, kamu kurumlarının özelleştirilmesi için de ciddi çaba sarf ediyor ve yabancı girişimcileri bu konuda teşvik ediyor. Bu anlamda 174’ten fazla şirket Sırp kökenli olmayan yatırımcılara satılmıştır. Savunma sektöründe yada güvenlik sebebiyle yasaklanmış bölgelerde Savunma Bakanlığı izni ile sınırlı miktarda katılımlar sağlanabiliyor.

Yabancı yatırımcılara yönelik kurulan Sırbistan’ın Yatırım ve İhracatı Geliştirme Ajansı (SIEPA), yatırımcılara güncel bilgiler vermektedir. Yabancı girişimcilere özelleştirme programları hakkında doğrudan bilgi vermektedir. Ayrıca yatırım fırsatları konularında da güncel bilgiler vermektedir. Bunlara ilave olarak potansiyel ülkelerdeki temsilciliklerinde ekonomi danışmanları görevlendirmiştir. Sırbistan ayrıca 49 ülke ile karşılıklı Yatırım Anlaşması imzalamıştır.

Yasaya göre yabancı yatırımcılar;

  • Kurduğu veya ortak olduğu şirket yönetiminde Şirket Yasası’nda belirtilen koşullara uygun olarak hissesi oranında söz sahibi olabilir.
  • Yatırım veya kuruluş sözleşmesinde yer aldığı şekilde sahip olduğu hakları ve yükümlülükleri diğer tüzel kişilere veya şahıslara devredebilir.
  • Firmanın faaliyetlerini ve muhasebe kayıtlarını gözlemleyebilir.
  • Mali tabloları başka bir yasal yetkili aracılığıyla veya kendisi denetleyebilir.
  • Fonları bir sigorta anonim şirketine yatırabilir.

Yabancı temsilciliklerin, yabancı şirketlerin açılması ve kayıt işleminden Sırbistan İş Tescil Ajansı-SBRA (Business Registers Agency) sorumludur. Bir yabancı temsilcilik Ajansa kayıt işlemini tamamladıktan sonra faaliyetine başlayabilir.

Kayıt başvuru formunda kurucu firmanın adı, merkezin ve temsilcilik ofisinin adı, temsilcilikte çalışması beklenen personel sayısı bulunmaktadır. Ayrıca temsilcilik tarafından gerçekleştirilecek faaliyetler, çalışma izinleri, temsilcilik yöneticisinin adı gibi bazı ek bilgiler de istenebilmektedir.

Yabancı yatırımcılar Sırbistan’da anonim şirket (a.d), limited şirket ( d.o.o.), komandit şirket ( k.d.) veya kolektif şirket kurabilirler. Yabancılar genellikle daha hızlı bir şekilde kurulabilmesi nedeniyle limited şirket kurmayı tercih etmektedirler. Limited şirketin başlangıç sermayesi en az 500 €’dur. Başlangıç sermayesinin % 50’si kuruluş aşamasında kalan yarısı ise kuruluştan sonraki iki yıl içinde ödenmek durumundadır. Ortak sayısı 50 ile sınırlandırılmıştır.

Ülkede şube açılması için gerekli olan belgeler şu şekildedir;

  • Şubenin kuruluş sözleşmesi,
  • Eğer temsilci kuruluş sözleşmesinde yer almıyorsa, atanması düşünülen temsilci ile ilgili karar,
  • Temsilcinin imza sirküleri.

Eğer söz konusu şube yabancı firma tarafından açılıyorsa yukarıdaki belgelere ek olarak;

  • Söz konusu tüzel kişiliğin tescil edildiği kaydın yeminli tercüman tarafından tercüme edilmiş şekli
  • Eğer kuruluş sözleşmesinde yer almıyorsa söz konusu şirketin banka hesap bilgileri,
  • Açılacak olan şubenin her türlü faaliyetinden ana şirketin sorumlu olacağına dair belgenin yeminli tercüman tarafından tercüme edilmiş hali.

Ülkede uygulanan Kurumlar Vergisi oranı % 10, gelir vergisi oranı ücretler için % 12’dir.

Konuya ilişkin tüm ayrıntılar Sırbistan İş Tescil Ajansı’ndan (Business Registers Agency, www.apr.gov.rs) ve Sırbistan Kalkınma Ajansı-RAS’dan (www.ras.gov.rs) elde edilebilir.

Ülkede İş Kurma Mevzuatı

Ülkede iş kayıt işlemleri, gerekli olan bütün belgelerin hazır olması şartıyla yaklaşık 1 hafta-10 gün sürmektedir.

Ülkedeki yabancı yatırımlar 2002 yılında kabul edilen Yabancı Yatırım yasası ile düzenlenmiştir. Hükümetin bu konudaki temel amacı ülkede iş yapmak isteyen yabancı firmalara elverişli bir yasal, ekonomik ve siyasi ortama yaratmaktır. Sırbistan yerel firmalara sunmakta olduğu hak ve yükümlülükleri eşit ölçüde yabancı firmalara da sunmaktadır. Hükümetin uzun vadedeki amacı ise AB yasalarına tam uyumun sağlanmasıdır. Yürürlükteki yasaya göre, yabancı bir şirket, bir firmanın sermayesine katkı sağlamak, bir şirketin mülkiyet hakkını satın almak veya yeni bir şirket kurmakla gerçekleşir. Yabancı bir firmanın açılması işlemlerinden Sırbistan İş Tescil Ajansı sorumludur. Yabancı firma kayıt işlemlerini tamamladıktan sonra faaliyetlerine başlayabiliyor.

Yabancı iştirakçiler, Anonim Şirket (A.D.) veya Limited Şirket (D.O.O.) kurabiliyorlar. Birçok yatırımcı, minimum 500 Euro başlangıç sermayesi olan Limited Şirket kurmayı tercih ediyor. Bu sermayenin %50’lik kısmı şirketin kuruluş aşamasında, geriye kalan %50’si de şirket kurulduktan sonra 2 yıl içinde ödeyebiliyorlar.

Sırbistan’da yürürlükte olan Kurumlar Vergisi %10, gelir vergisi oranı da %12 olarak uygulanır. Şirket kuruluşu ve diğer ayrıntılar için İş Tescil ajansı (www.apr.gov.rs) ve Sırbistan Kalkınma Ajansı (www.ras.gov.rs ) dan detaylı bilgi edinebilirsiniz. Bu linklerde şirket kuruluşları için gereken belgeleri de görebileceksiniz.

Ürün Standartları ile İlgili Uygulamalar

Sırbistan Standardizasyon Enstitüsü (SSE), ülkedeki tek ulusal standart kurumudur ve Standardizasyon Yasası ile kurulmuştur. Enstitü, standartların geliştirilmesinden sorumludur. Standartlar yasada gönüllülük esasına dayanmakla birlikte zorunlu olan standartlar da mevcuttur. Zorunlu standartların teknik düzenlemeler olarak düzenlenip düzenlenmemesi veya ortadan kaldırılması konusundaki çalışmalar devam etmektedir. Sırbistan’da mevcut standartlar Dünya Ticaret Örgütü ölçütlerine göre revize edilmektedir. Bu nedenle ticarete teknik açıdan engel olunması durumu da ortadan kalkmaktadır.

1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe giren Standartlar Yasasına göre, standartlar ISO, IEC, CEN, CENELEC tarafından kullanılan resmi dillerden birinde de yayınlanmak durumundadır. SSE yayım dili olarak İngilizceyi seçmiştir.

Ekonomik ve Bölgesel Kalkınma Bakanlığı standartlardan, teknik düzenlemelerden ve akreditasyondan sorumludur. Bu alandaki yasal düzenlemeler söz konusu Bakanlık tarafından gerçekleştirilmektedir. Ayrıca her Bakanlık kendi faaliyet alanına giren konularda teknik düzenlemelerin yapılmasından sorumludur.

Teknik Düzenlemeler, Uygunluk Değerlendirme Prosedürü Yasasına göre teknik düzenlemeye tabi bulunan bir ürün gerekli sertifikalara sahip olmadığı ve uygunluk değerlendirmesinden geçmediği sürece satılamaz ve kullanılamaz. Teknik düzenlemeler mevcut bulunan herhangi bir standarda atıfta bulunabilir veya o standardı içerebilir. Ekonomik ve Bölgesel Kalkınma Bakanlığı teknik düzenlemeler ile ilgili kayıtları tutmakla yükümlüdür. Uygunluk değerlendirmesi ile ilgili süreç doğrudan teknik düzenlemenin içinde veya atıfta bulunulan standartta yer alabilir. Uygunluk sertifikası Bakanlık tarafından yetkilendirilen kuruluşlar tarafından verilebilmektedir.

Tarım, Orman ve Su Yönetimi Bakanlığı dış ticarette tarım ve gıda ürünlerinin kalite kontrolünden sorumludur. Dış Ticarette Tarım ve Gıda Ürünlerinin Kalite Kontrolü Yasası, ithal ve ihraç edilen ürünlere, paketleme, deklarasyon, etiketleme ve nakliye konularında kalite koşullarına uygunluk ile ilgili olarak uygulanmaktadır.  Kalite ile ilgili sertifikalar söz konusu Bakanlığın bünyesinde bulunan bölümleri tarafından hazırlanmaktadır. Sertifikalandırılmış her urun sertifika ile ilgili işareti taşımak zorundadır. İşaret, urunun gerekli olan testlerden geçtiğini ve ilgili düzenlemelere uygun olduğunu simgelemektedir.

Uygunluk işareti olarak Sırbistan’ın kullandığı yerel işaret veya CE işareti kullanılabilmektedir. Sırbistan’ın yerel işareti, ürünün teknik gerekleri karşıladığını ve gerekli uygunluk surecinden geçtiğini belirtmektedir. İşaret büyük `A` harfinin eşkenar üçgenin üç kösesinde yer almasından oluşmaktadır. İşaretin ürüne görünebilir şekilde konması gerekmektedir, eğer ürüne iliştirilmesi mümkün değilse paketine eklenmeli ve urunun yanında verilen dokumalarda da belirtilmelidir.