Dağıtım Kanalları
Sırbistan’da yürürlükte olan ticaret yasasına göre firmalar yerel veya dış ticaret işlemlerini herhangi bir kısıtlama bulunmadan gerçekleştirebilmektedirler.
Gümrük ve Vergi Müdürlüğü yasadışı ithalat ve lisanssız ticari faaliyetlere karşı sıkı önlemler almıştır.
Toptancılar, perakende firmalarına yönelik olarak distribütörlük hizmetini de yerine getirmektedir. Toptancılık sektörünün neredeyse tamamı özelleştirilmiştir.
Toptancılık, perakendeciliğin yanı sıra paketleme, depolama gibi destek hizmetler de gelişmiştir. Perakende zincirleri özelleştirilmeden sonra büyük gruplar tarafından satın alınmış ve sektörün yeniden yapılandırılmasında önemli rol oynamışlardır. Pazarda yeni perakendeciler de oluşmaktadır.
Yeniden yapılanma neticesinde pazarda tekelci bir yapı oluşmuştur. Delta Maxi, C Market ve Rodic gibi perakende firmaların pazardaki hakimiyeti % 40 oranındadır. Greenfield (yeni) yatırımcılar sektörün gelişimini olumlu yönde etkilemiştir, Slovenya’dan Mercator, Yunanistan’dan Vero, Fransa’dan Interex ve Almanya’dan Metro buna en güzel örneklerdir. Ayrıca bazı toptancılar perakende sektörünü de girmiştir. Ülkede perakende sektöründe 10.000 civarında büfe, küçük mağaza, perakende zinciri ve açık pazar mevcuttur. Paketleme, depolama, dağıtım gibi toptan ve perakende destek hizmetleri de oldukça gelişmiştir.
Sermaye malları genellikle doğrudan üreticilere veya işletmelere satılmaktadır. Sermaye malları ve makine satışında iyi bir acenteye sahip olunması tavsiye edilmektedir.
Sırbistan’daki iş ortamında kişisel ilişkiler önem taşımaktadır. İyi seçilmiş bir aracı Sırbistan pazarına girişte önemli katkı sağlayabilmektedir. Aracıların ülkedeki iş kültürüne, yerel dağıtım kanallarına hakim olması ihracatçı firmalarımızın başarısına katkı sağlayacaktır.
Reklam ve Promosyon
Sırbistan’da tanıtım faaliyetleri ve fuarlara katılım etkisini hala korumaktadır. Belgrad’da genellikle sektöre özel fuarlar düzenlenmektedir. Bu şehirde düzenlenen fuarlara uluslararası katılım da sağlanmaktadır.
Birçok Sırbistan firması çeşitli şekillerde tanıtım faaliyetleri gerçekleştirmektedir. TV, Radyo ve basılı reklam etkisi en çok olan tanıtım şekilleridir. Satış promosyonları, halkla ilişkiler ve fuarlar da yine yaygın olarak kullanılmaktadır. TV yayınları pazarın yaklaşık % 90’ına ulaşmaktadır. En çok reklamı yapılan ürünler telekomünikasyon, otomobil, finans kurumları, içecekler, gazeteler, hijyenik ürünler vb.dir. Ülkedeki yasalar tütün ve alkol mamullerinin TV’de reklamını yasaklamıştır.
Dergilerin dağıtımı da ülkede gittikçe yaygınlaşmaktadır. Günlük gazeteler basılı reklam harcamalarının yaklaşık % 60’ını oluşturmaktadır.
Bazı önemli gazeteler ise aşağıda verilmektedir.
- Politika”,https://www.politika.rs/
- “Novosti”, https://www.novosti.rs/
- “Blic”,https://www.blic.rs/
- “Danas” https://danas.rs/
Önemli haftalık yayınlar ise ;
- “Vreme”, https://www.vreme.com/
- “Nin”,https://www.nin.co.rs/
Pazarda yaygın olarak dağıtılan ticari dergiler ise şunlardır;
- “Pregled”, https://www.pregled.rs/
- “Ekonomist”, https://www.emportal.rs/
Ülkede birçok yerel reklam şirketi bulunmaktadır fakat büyük kısmı küçük ölçeklidir. Ülkede duyuru tahtaları (bilboardlar) da önemli bir reklam aracıdır. Kullanım fiyatları yere, sıklığına ve kategoriye bağlı olarak değişmektedir. Duyuru tahtaları özellikle seçim dönemlerinde yoğun olarak kullanılmaktadır. Diğer taraftan kırsal alanda da tüketici ürünlerinin tanıtımında artan oranda kullanılmaya başlanmıştır.
Sırbistan’da doğrudan pazarlama fazla gelişmiş değildir. Diğer taraftan kredi kartının kullanımının artmasıyla katalog, TV ve internetten satışlar gelişmektedir.
Ambalaj, Paketleme ve Etiketleme
Etiketler aşağıda belirtilen maddeleri içermelidir.
- Ürünün adı
- Üreticinin ve ithalatçının açık adresi
- Net miktar/ağırlık/hacim
- İçindekiler
- Saklama koşulları
- Tüketiciye yönelik uyarılar
Ayrıca teknik açıdan karmaşık olan ürünlerin kullanma kılavuzu, üreticinin özellikleri, yetkili servislerin listesi, garanti ile ilgili bilgi ve ilgili diğer bilgi de bulunmalıdır. Bütün bilgiler Sırpça olmalıdır ve gümrüklerden çekmeden önce her üründe yer almalıdır.
Çevre Koruma Yasasına göre “eco-label”, tüketici ürünlerinde, gıda, içecekler ve eczacılık ürünleri hariç; kullanım süresi boyunca benzer ürünlerden daha az cevre kirliliği yaratan veya geri dönüşümden elde edilmiş ürünler için kullanılmaktadır. Ekolojik etiketlerin yerel olarak üretilen veya ithal edilen ürünler için kullanım koşulları aynıdır. Söz konusu düzenleme AB’nin eco-label düzenlemesine paralel olarak hazırlanmıştır.
Satış Teknikleri ve Satışı Etkileyen Faktörler
Bankalar tarafından uygulanan ve yaşanan küresel krizle daha da sıkı hale gelen kredi koşulları nedeniyle hem sanayi ürünlerinin hem de yüksek değere sahip tüketim ürünlerinin satışında finansal açıdan sıkıntı yaşanmaktadır. Bir çok Sırp tüketici düşük fiyatlı mallar da dahil olmak üzere aylık taksitli düzende satın almak istemektedir.
Satış teknikleri açısından önemli olan konular; alıcı ile yakın ve sık ilişkinin kurulması, motive ve eğitimli aracılara sahip olunması, saldırgan bir pazarlama yapılması olarak belirtilmektedir. Birçok büyük ithalatçı avans ödeme yapmasının zorunlu olduğu durumlarda küçük firmalara nazaran krediye daha rahat ulaşabilmektedir.
Kamu kurumlarına satış yapılabilmesi ise firmanızın kurulumuna veya ürününüzün sahip olduğu kredibiliteye bağlıdır. Uluslararası finansmana sahip projeler için gerçekleştirilen ihaleler karar verme sureci açısından daha şeffaf şekilde gerçekleştirilmektedir.
Sırbistan’ın özel sektörü, ürün kalitesi ve hizmet kabiliyeti fiyatlandırmaya dayalı satışa alışkın olan firmalar tarafından hedeflenebilir. GSYİH’nin % 50’sinden fazlası özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir.
Gıda dışı ürünlerde daha önce mevcut bulunan devlet yardımları ve fiyat destekleri kaldırılmış, ürün fiyatları pazar esaslarına göre oluşturulmuştur. Fiyat liberalizasyonu sağlanmış olmakla birlikte pazarda fiyatları etkileyen ciddi, rekabet dışı güçler bulunmaktadır. Pazarda yabancı firmaların sayısının artması ile rekabetin daha serbest hale gelmesi ve ülkenin ekonomik koşullarının gerektirdiği fiyatların pazarda oluşması beklenebilir.
Sırp tüketiciler fiyata duyarlıdır. Süt, ekmek, un ve yağ gibi temel ürünlerin fiyatlarında gerçekleştirilecek olan değişikliklerin en az 15 gün önceden Ticaret Bakanlığına bildirilmesi gerekmektedir.
Devlet ulaşım, telekom, altyapı hizmetleri ve benzin fiyatlarını kontrol etmektedir.
Elektronik bankacılık hizmetleri bankalar tarafından kullanılmakla birlikte elektronik ticaret ülkede yaygın değildir. Ülkede kredi kartı kullanımı ve internete ulaşım oranı da büyük şehirler dışında düşük kalmaktadır.
Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
Sırbistan’ın en büyük avantajı, Güney-Doğu Avrupa bölgesindeki coğrafi konumunun getirdiği doğal ulaşım merkezinde yer almasıdır. Sırbistan aynı zamanda Merkezi ve Batı Avrupa’yı birbirine bağlayan iki önemli ulaşım koridorunun geçiş noktasındadır. Bunlardan Koridor X, Avusturya’dan başlayıp Sırbistan üzerinden Yunanistan ve Bulgaristan’a ulaşmakta, Koridor VII ise Avrupa’nın en geniş suyolunu oluşturmaktadır. Ancak 1999 yılındaki 78 gün süren NATO bombardımanın ardından ulaşım ve iletişim sektörü büyük oranda zarar görmüştür. Halen devam etmekte olan yenileme çalışmaları ülke ekonomisine milyonlarca dolar zarar vermiştir.
Sırbistan’da karayollarının toplam uzunluğu 45 290 km olarak açıklanmıştır. Bu yolların % 62’si modern kaldırımlara sahiptir. Ülkedeki ana merkezlere ulaşım rahat sağlanabilirken, ülkenin genel bir bölümüne ulaşım karayolu ile sağlanamamaktadır. Ödenek yetersizliği nedeniyle geçtiğimiz yıllarda yolların temel bakımı bile yapılamamıştır. Bu nedenle karayollarının sadece bir kısmı tatmin edici duruma sahiptir.Uzun dönemdeki en önemli proje AB’nin arka koridoru olan Avusturya’yı Yunanistan ve Sırbistan ile bağlantılı hale getirmektir. Belgrad şehrinin ciddi trafik sorununun çözülebilmesi için yeni köprülere ve kamyonları şehir merkezinden uzak tutabilmek için çevre yoluna ihtiyaç duyulmaktadır.
Sırbistan’ın suyolları sadece ulaşım ve taşımacılık açısından değil aynı zamanda sulama, endüstriyel ve evsel su kullanımı, elektrik enerjisi üretimi, inşaat sektörü (akarsu yatağı kumu vb.), balıkçılık, turizm ve su sporları açısından da büyük önem arz etmektedir. Ülkenin kuzey kısmında yoğunlaşmış olan suyolları ağı, toplam uzunluğu 1000 km’yi bulan akarsular ve 599 km uzunluğundaki Tuna-Tizsa-Tuna Kanal sistemi ile 1599 km’dir. Tuna Nehri Volga’dan sonra Avrupa’nın en uzun (2 857 km, %22,8’i Sırbistan’da) ve Ren’den sonra kargo taşımacılığında ikinci önemli nehirdir.
Mart 1999’daki NATO bombardımanı Tuna nehri üzerinde beş, Sava nehri üzerinde ise 2 önemli köprünün yıkılmasına neden olmuştur. Bu nedenle bu nehirler üzerindeki taşıma ve ulaşım çalışmaları engellenmiş; sadece ülke içerisindeki şirketler değil, ticarette Tuna nehrini kullanan diğer ülkeler de zarar görmüştür.
Türk mallarının AB ülkelerine taşınmasında geçiş noktası olan Sırbistan’dan her gün önemli sayıda Türk TIR’ı geçmektedir. Sırbistan ile siyasi ilişkilerimizin en kötü olduğu günlerde bile TIR’larımız Sırbistan’dan kolaylıkla geçmişlerdir